:: روز از نو ::

ا گر روزی از من می‌پرسیدند مهم‌ترین اثر شهید مطهری کدام است برای رسیدن به جواب از حماسه حسینی مرور می‌کردم و به عرفان حافظ می‌رسیدم باز برای اطمینان از پاسخ بهتر، بین انسان کامل و فطرت و تربیت مردد می‌شدم و باز هم جستجو می‌کردم و از توحید و علل گرایش به مادی‌گری و انسان در قرآن و ... نهایتاً می‌رسیدم به شرح اصول فلسفه و روش رئالیسم و از اینجا جای دیگر نمی‌رفتم. اما قطعاً "داستان راستان" گزینه‌ای نبود که آن را مهم‌ترین اثر استاد بدانم، همان داستان راستانی که بعد از انتشار خیلی زود جای خود را روی قفسه هر خانه‌ای باز کرد و شد دستینه تربیتی والدین از آن روز تا امروز که آن را شاید مهم ترین اثر ایشان می‌دانم.

اما حالا چرا داستان راستان مهم است؟

پاسخ را استاد در مقدمه کتاب مطرح کرده‌اند. داستان از این قرار است که در جلسه هیئت تحریریه شرکت انتشار، یکی از حاضران در مورد جای خالی کتاب اخلاقی و تربیتی که بر اساس حکایت و داستان‌های واقعی باشد صحبت می‌کند، و در ذهن استاد جرقه‌ای می‌خورد و تصمیم می‌گیرند کتابی تالیف کنند.

نکته اینجاست که هر کس در روزگاری که استاد مشغول تالیف کتاب بودند، وقتی از احول ایشان جویا می‌شده و پاسخ می‌شنیده که مشغول تالیف چه کتابی هستند؛ با تعجب جایگاه و مقام علمی‌استاد را یادآور خود استاد! می‌شده و توصیه می‌کرده که استاد وقت خود را برای تالیف کتاب‌های مهم! و جدی! بگذارند و این کار برای استاد کار کوچکی به حساب می‌آید.

استاد در مقدمه کتاب داستان راستان می‌فرمایند که معلوم شد مقیاس کوچکی و بزرگی کار در نظر این آقایان مشکلی و سادگی آن است و کاری به اهمیت و بزرگی و نتیجه کار ندارند؛ هر کاری که مشکل است بزرگ است و هر کاری که ساده است کوچک.

نکته مهم این است که استاد در همان مقدمه می‌فرمایند اگر این طرز تفکر مربوط به یک نفر یا چند نفر می‌بود آن را ذکر نمی‌کردند، اما این نگاه را نشئت‌گرفته از بیماری اجتماعی و انحرافی بزرگ از تعلیمات عالیه اسلامی‌می‌دانند که در اجتماع شیوع پیدا کرده است.

استاد، فقر کتب سودمند و مفید دینی و مذهبی را از آثار همین بیماری می‌دانند. به تعبیر ایشان «هر مدعی فضلی حاضر است ده سال یا بیشتر صرف وقت کند و یک رطب و یابس به هم ببافد و به‌عنوان یک اثر علمی، کتابی تالیف کند و با کمال افتخار نام خود را پشت آن کتاب بنویسد، بدون آنکه یک ذره به حال اجتماع مفید فایده‌ای باشد. اما از تالیف یک کتاب مفید، فقط به جرم اینکه ساده و کسر شأن است، خودداری می‌کند. نتیجه همین است که آنچه بایسته و لازم است نوشته نمی‌شود و چیزهایی که زائد و بی‌مصرف است پشت سر یکدیگر چاپ و تالیف می‌گردد.»

بله از آن دوره روزهای بسیاری گذشته است اما ظاهراً این بیماری اجتماعی بیشتر و عمیق‌تر شده است. جرئت و شجاعت استاد در انجام کارِ به ظاهر ساده، برای امروز درس‌آموز است. چه بسیار کارهای ساده‌ای که در حوزه کتاب و رسانه و مدیریت فرهنگی و... روی زمین مانده است و افراد صاحب نام و مقام کسر شان خود می‌دانند سمت آنها بروند.

به‌نظرم داستان راستان از مهم‌ترین آثار استاد است چون علاوه بر آنکه داستان‌ها و حکایت‌های اثرگذار اخلاقی را گردآوری کرده‌اند خود ماجرای نوشتن و سنت‌شکنی استاد در انجام کاری به ظاهر ساده هم دارای پیامی‌مهم برای فعالان فرهنگی و دانشمندان حوزه دین است که امروز اهمیت آن اگر از گذشته بیشتر نباشد حتماً کمتر از آن هم نخواهد بود.

بدرقه باشکوه سید م‌قاومت در لبنان در دنیای امروز حجت‌های زیادی برای انسان‌های این روزگار دارد. لبنانی که خانه مسیحی و مسلمان و درزی‌ها است و هرکدام از پیروان این ادیان و مذاهب هم برای خود رایی و نظری دارند که در روزگار نه چندان دور،‌ که هنوز نیم قرن از وقوع جنگ‌های داخلی لبنان نگذشته؛ کار را به برادر کشی هم رساندند. اما حالا مردم همین کشور در بدرقه عالم مجاهد شیعه حاضر می‌شوند و با اشک چشم با او خداحافظی میکنند.

سید بزرگوار مسیر مصلحانه‌ی امام موسی صدر را ادامه داد. کلیدی ترین راهبردش را وحدت و انسجام ملی می‌دانست و برای همین هم هر کس را با هر عقیده‌‌‌ای تکریم می‌کرد. درگیر ظواهر و مسائل فرعی نشد. خط قرمزش هم تفرقه و جدایی در بین مردم بود.

حتما سید در این سالها از خیانت‌ها و نامردی‌های بعضی از سیاستمداران لبنان خون دل بسیار خورده است؛ اما یاد نداریم قدرت اعجازگون سخنرانی‌ها و نطق‌های پر جذبه اش را خرج سیاسی بازی‌های داخلی کرده باشد.

سید که فرماندهی محور م‌قاومت را در بیش از سه دهه بر عهده داشت،‌ توانست قداست و شرافت مفهوم م‌قاومت را برای آحاد ملت تبیین کند و اکثریت را با خود در این مسیر سخت،‌ همراه سازد. در جامعه لبنان هم مثل هر جامعه دیگر،‌ تشتت و تفاوت آرا وجود دارد و حتما گروه و دسته‌‌‌ای هم مخالف سید و مکتب سید بودند و هستند؛‌ اما آنچه به چشم می‌آید،‌ همراهی توده مردم با سید است.

اما درسی که باید از دیروز لبنان بگیریم این است که می‌توان در یک جامعه با دین و مسلک‌های متفاوت و با آراء و نظرهای کاملا متضاد هم بگونه‌‌‌ای عمل کرد و سخن گفت و تبیین کرد که مفاهیم مقدسی چون م‌قاومت درگیر دوگانه سازی‌هایی برای انتقام گیری‌های سیاسی و دعواهای بچه گانه نشود. اتفاقا بعضی از بزرگوارانی که زحمت کشیده بودند و در آیین تشییع سید عالیقدر شرکت بودند باید درس بگیرند و‌‌ان‌شاء الله بعد از بازگشت به کشور با نگاه ملی،‌ بنویسند و سخن بگویند.

وقتی پدری که او را مصلح اجتماعی و عالم فعال دینی می‌شناسند،‌ دغدغه‌مندانه و درمیان مشغله‌های خود،‌ مقید است برای فرزندانش، که به‌مصالحی سه‌هزار کیلومتر دورتر هستند،‌ صدا ضبط کند و مهربانانه با آنها سخن بگوید،‌ آن کلام، صدای عشق خواهد بود.

تجربه خواندن بیست‌وهفتم، مربوط به کتاب این‌طور نیست بابا؟ گفتارهای پدرانه امام موسی صدر با فرزندانشان است. اما چرا این تجربه برایم آموزنده شد؟

اول: وقت‌گذاشتن و ضبط صدا و ارسال آن برای فرزندان آموزه تربیتی پدرانه است. در روزگاری که گاهی در جمع، حواس‌مان جای دیگر است و از گفتگو غافلیم،‌ خواندن این کتاب به ما یادآوری می‌کند،‌ صحبت‌کردن آنقدر ضروری است که حتی اگر جمع نباشیم باید صدا را ضبط کرد و با امکانات آن زمان برای عزیزان‌مان پست کنیم. یکی از ابزارهای اصلی امام موسی در اصلاحات معجزه‌گون، قائل‌بودن به همین اصل گفتگو بوده است.

دوم: بیان آموزه‌های اعتقادی با زبانی شیوا و روان و کاربردی با اقتضائات زندگی روزمره از ویژگی‌های بیانات امام موسی در کتاب است. از توحید سخن می‌گویند و به این نتیجه می‌رسند که به همان میزان که از خدا می‌ترسیم از غیرخدا نمی‌ترسیم ص 54. تبیین فلسفه نماز و روزه و توصیه به اقامه آنها با شیوه‌ای آموزنده از همین موارد است ص 100، 101، 145 و 150.

سوم: اشاره به موضوعات روز است تا تذکری باشد که دین صرفاً جنبه فردی ندارد و باید به جنبه اجتماعی آن هم توجه داشت. بنابراین در یک جلسه تحلیلی جامع از فضای بعد از جنگ جنوب لبنان ارائه می‌دهند ص 75.

چهارم: شاید طبیعی به‌نظر برسد که پدری در کسوت روحانیت نگران تاثیرپذیری فرزندان از فرهنگ غرب باشند،‌ اما امام صدر اولاً بیان می‌کنند که اگر امروز غرب به جهت علمی‌پیشتاز است باید آموخت و برگشت به جامعه خود خدمت کرد. ثانیاً در همیشه بر همین پاشنه نبوده و روزگاری شرق مهد علم و تمدن بوده و از غرب برای کسب علم می‌آمدند. در توصیه‌های اخلاقی هم بیان کردند که ما می‌خواهیم بر محیط تاثیر بگذاریم نه اینکه خودمان تاثیر بگیریم (ص 161).

پنجم: توصیه‌های امام از جنس انتقال تجربه‌های پدر به فرزندان نیز است. امام فرزندان را تشویق می‌کنند به سفر و دیدن آثار فرهنگی و تمدنی اما نه صرفاً با هدف تفریح بلکه با تفکر همراه باشد (ص 101). همچنین امام توصیه می‌کنند که فرزندان به یادداشت روزانه، ثبت نکات خواندنی و شنیدنی جالب توجه داشته باشند (ص 104). توصیه به مطالعه و دقت در انتخاب دوست هم از دیگر نصحیت‌های پدرانه است (ص 102).

بیانات امام موسی شیوه‌ای از انتقال پیام تربیتی به‌واسطه ضبط صدا برای فرزندان، و نیز بسته تمیز فرهنگی آموزشی است و چون از دل برآمده تا زمانی که اثری از آن هست بر دل مخاطب می‌نشیند.